Το βραβευμένο μυθιστόρημα της Victoria Hislop «Το Νήμα» γίνεται ο πυρήνας μιας διαδρομής στη Θεσσαλονίκη του 20ου αιώνα. Από την καταστροφική πυρκαγιά του 1917 ως τη δεκαετία του 1970, τα σημαντικά γεγονότα που άλλαξαν τη φυσιογνωμία της πόλης αποτυπώνονται σε μία διαδρομή από την Άνω Πόλη ως το λιμάνι, ακριβώς όπως και στο βιβλίο. Η Θεσσαλονίκη των αντιθέσεων αποκαλύπτεται σταδιακά κατηφορίζοντας προς τη θάλασσα, τον τελικό σταθμό και τόπο όπου όλες οι αντιθέσεις βρίσκουν τελικά χώρο να συνυπάρξουν. Η αφήγηση της διαδρομής μας ξετυλίγεται από τον ένα σταθμό στον άλλο, ακολουθώντας το νήμα των ανθρώπινων ιστοριών που υφαίνουν τη ‘μεγάλη’ ιστορία της Θεσσαλονίκης του 20ου αιώνα. Η Κατερίνα, ο Δημήτρης, η Ρόζα, ο Κομνηνός είναι η Θεσσαλονίκη και στα δικά τους πρόσωπα αποτυπώνονται τα πολλά πρόσωπα αυτής της πόλης, ενώ οι προσωπικές τους ιστορίες κάθε άλλο παρά ξένες μοιάζουν μέσα στον 21ο αιώνα.
«Η Θεσσαλονίκη αποτελεί ένα σκηνικό αίματος και βίας… Πάρκα, πεζοδρόμια, δρόμοι, αλάνες, κτίσματα, σημαδεύουν τόπους βίας η οποία ασκήθηκε πάνω στο σώμα της πόλης εδώ και αιώνες. Κάνοντας κανείς τη σαββατιάτικη βόλτα του στο κέντρο της αλλά και στα πέριξ, προσπερνά ανυποψίαστος τουλάχιστον εκατό τέτοιους τόπους όπου διαδραματίστηκαν πολιτικά ή άλλα εγκλήματα, βασανιστήρια, φυλακίσεις, δολοφονίες, αποκεφαλισμοί, εκτελέσεις, μάχες, όλα τους ανθρωποφαγίες που συνδέονται με τη νωπή ιστορία της πόλης και στοιχειώνουν τη μνήμη της».
Μία πλευρά της ιστορίας που δεν παύει να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του παζλ της ταυτότητας της πόλης. Το βιβλίο του Σάκη Σερέφα μας καθοδηγεί σε μία ιδιαίτερη περιπατητική διαδρομή κατά τη διάρκεια της οποίας γνώριμα ή και άγνωστα σημεία της πόλης επαναπροσδιορίζονται μέσα από την ταύτισή τους με τόπους όπου έλαβαν χώρα βίαια και σκοτεινά γεγονότα που καλύπτουν μεγάλο κομμάτι της ιστορίας της πόλης και διαμόρφωσαν την ταυτότητά της.
«1948-1949: Ένας Αμερικανός δημοσιογράφος δολοφονείται στη Θεσσαλονίκη. Η κυβέρνηση αναστατώνεται, ξένοι διπλωμάτες επεμβαίνουν. Ένας αθώος μπαίνει φυλακή. Η υπόθεση κλείνει.»
Το μυθιστόρημα της Σοφίας Νικολαΐδου «Χορεύουν οι ελέφαντες» μας δίνει το έναυσμα για μία καινούρια διαδρομή στη Θεσσαλονίκη του Εμφυλίου Πολέμου. Ο ευρηματικός τίτλος του βιβλίου, εμπνευσμένος από την παροιμία «χορεύουν οι ελέφαντες και την πληρώνουν τα μυρμήγκια», αποτυπώνει με τον καλύτερο τρόπο αυτό που ζει η Θεσσαλονίκη και όλη η Ελλάδα μέσα στη δίνη του Εμφυλίου Πολέμου. Ένας πόλεμος που στιγμάτισε την πόλη και άφησε πίσω του χιλιάδες νεκρούς και άλλα τόσα ερωτηματικά. Σε μία κρίσιμη στιγμή του Εμφυλίου, η Θεσσαλονίκη θα γίνει το επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος όταν τον Μάιο του 1948 το πτώμα του Αμερικανού δημοσιογράφου, ανταποκριτή του CBS, Τζορτζ Πολκ θα βρεθεί να επιπλέει στον κόλπο του Θερμαϊκού. Ένα έγκλημα που μέχρι σήμερα, σχεδόν επτά δεκαετίες μετά, παραμένει ανεξιχνίαστο, ένα εξιλαστήριο θύμα που δε δικαιώθηκε ποτέ, τα μεγάλα συμφέροντα και οι πολιτικές σκοπιμότητες, ο Τύπος, οι εμπλεκόμενοι ξένοι παράγοντες… Όπως και στο βιβλίο της Σοφίας Νικολαΐδου, η δολοφονία του Πολκ γίνεται ο πυρήνας της διαδρομής μας και αφορμή για να γνωρίσουμε τη Θεσσαλονίκη του Εμφυλίου Πολέμου. Πρόσωπα και αφηγήσεις, τοποθεσίες και σημεία της πόλης σε μία διαδρομή που σε καμία περίπτωση δεν έχει στόχο να δώσει απαντήσεις και λύσεις σε άλυτα εγκλήματα πολέμου, αλλά να σκιαγραφήσει την εικόνα της πόλης τότε, να τη συνδέσει με τη γνώριμη πόλη μας σήμερα, ίσως και να γεννήσει νέα ερωτήματα…
Ένα πρωινό ο Γιάννης και ο Σαύρος ξεκινούν μια κάπως… διαφορετική περιήγηση στη Θεσσαλονίκη. Κοιτάζοντας από ψηλά ο μικρός Γιάννης έχει την τύχη να παρατηρήσει την πόλη στην οποία μεγαλώνει από μια πολύ διαφορετική οπτική. Παρακολουθεί την καθημερινότητα των ανθρώπων και χαζεύει τους περαστικούς από τις σκεπές και τα μπαλκόνια των ωραιότερων σημείων της πόλης!
Ο Γιάννης κι ο Σαύρος, ήρωες του βραβευμένου βιβλίου του Σάκη Σερέφα “Ένας δεινόσαυρος στο μπαλκόνι μου”, θα εμπνεύσουν τη δική μας περιπλάνηση στην πόλη ένα σαββατιάτικο πρωινό!
Πόσα γνωρίζουμε για όλα αυτά τα μνημεία που προσπερνάμε καθημερινά στην πόλη μας; Η «ανανεωμένη» Ροτόντα, η αψίδα του Γαλερίου και η πολύβουη πλατεία Ναυαρίνου που κρύβει ανάμεσα στις πολυκατοικίες της ολόκληρη σχεδόν τη ρωμαϊκή Θεσσαλονίκη θα μας διηγηθούν ιστορίες ενός αυτοκράτορα που έζησε στην πόλη πριν από σχεδόν 2.000 χρόνια. Ένα παράξενο γλυπτό θα μας αποκαλύψει τις τέσσερις διαφορετικές πόλεις μέσα στην πόλη. Ο ναός της Αγίας Σοφίας, και κυρίως το προαύλιό του, μας «μιλά» για τα σημαντικότερα γεγονότα των τελευταίων 14 αιώνων. Το Μπεζεστένι, η κλειστή οθωμανική αγορά που επιβιώνει μέχρι σήμερα, θα μας αφηγηθεί ιστορίες για υφάσματα και χρυσαφικά. Και τέλος, ένα από τα λίγα διατηρητέα κτίρια της λεωφόρου Νίκης θα μας ταξιδέψει στο παρελθόν και τις γαστριμαργικές προτιμήσεις των κατοίκων της Θεσσαλονίκης των προηγουμένων δεκαετιών.
Θεσσαλονίκη. Πέντε αιώνες οθωμανικής κατοχής, πέντε Oθωμανοί σουλτάνοι συνδεδεμένοι με διαφορετικό τρόπο με την πόλη. Με αφετηρία την κατάκτηση και ένα όνειρο με ένα ρόδο βλέπουμε τη σταδιακή μετατροπή της βυζαντινής συμβασιλεύουσας σε μια καθαρά ανατολίτικη πόλη. Βυζαντινές εκκλησίες που γίνονται τζαμιά, χαμάμ, αγορές, χάνια και κέντρα διοίκησης αποτελούν κάποιους από τους σταθμούς μας. Ταυτόχρονα όμως γνωρίζουμε τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα που αποκτά η Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κατοχής, σημαντικές αλλαγές που έχουν σχέση με την ίδια τη δομή της οθωμανικής αυτοκρατορίας, όπως οι μεταρρυθμίσεις και οι αλλαγές του 19ου αιώνα, καθώς και τα επαναστατικά κινήματα που την άλλαξαν ριζικά. Όλα ενώνονται σε μια διαδρομή που μας οδηγεί πλέον στον 20ο αιώνα και την απελευθέρωση.
Σελανίκ, Σόλουν, Σαλονίκ. Διαφορετικές ονομασίες για την ίδια πόλη που ακούγονταν στους δρόμους της στις αρχές του 20ου αι., όταν ακόμη κατοικούνταν από πολυάριθμες εθνότητες. Γνωρίζουμε τη Θεσσαλονίκη που περιγράφει πιστά ο Βασίλης Τσιράκης ως πόλη των αντιθέσεων, η οποία στη μετάβασή της στο νέο αιώνα, θα γίνει μάρτυρας τραγικών ιστορικών γεγονότων και σημαντικών αλλαγών που θα σημαδέψουν την πορεία της. Την οθωμανική ακόμη πόλη του 1900 θα συνταράξουν τρομοκρατικές ενέργειες, επαναστάσεις, εργατικά κινήματα, πόλεμοι και γεγονότα που μέσα σε μια στιγμή θα την ενσωματώσουν στο ελληνικό κράτος. Η έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου θα τη μετατρέψει σε μια πραγματική Βαβέλ αλλάζοντας ριζικά τη φυσιογνωμία της. Μέσα σε μόλις 16 χρόνια, μια πλατεία, μια γειτονιά της πόλης θα γίνει το σκηνικό όλων αυτών των αλλαγών που καθημερινά βιώνουν οι πρωταγωνιστές, οι ίδιοι οι κάτοικοί της..”
Η Θεσσαλονίκη κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μας «συστήνεται» μέσα από το βιβλίο της Αλεξάνδρας Μητσιάλη «Ξυπόλυτοι Ήρωες» από τις εκδόσεις Πατάκη. Οι πρωταγωνιστές της ιστορίας, μια παρέα παιδιών, αντιστέκονται και καταφέρνουν να επιβιώσουν μέσα στο ζοφερό κλίμα της εποχής. Μέσα από τις προσπάθειές τους ξετυλίγεται μπροστά μας η Θεσσαλονίκη της Κατοχής: οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, οι Γερμανοί, οι μαυραγορίτες και οι δωσίλογοι, οι αντιστασιακές ομάδες, τα επιταγμένα κτίρια, οι συλλήψεις και οι εκτελέσεις και φυσικά το δράμα της εβραϊκής κοινότητας, ο αποκλεισμός και η εξόντωσή της.
Ο έρωτας μιας βασίλισσας της Θράκης και του Μεγάλου Αλεξάνδρου συνδέει μια στοά από είδωλα που βρισκόταν για αιώνες στο κέντρο της πόλης, με τη θλιβερή πραγματικότητα μιας αρπαγής το 1864. Μορφές καμωμένες από μάρμαρο, που μάγευαν τους κατοίκους της αλλοτινής Θεσσαλονίκης, σήμερα ατενίζουν θλιμμένες τους επισκέπτες ενός μουσείου πολύ μακριά από τον τόπο τους. Η ιστορία των «Μαγεμένων» και το χρονικό της απαγωγής ξετυλίγεται μέσα από τις επιστολές του ίδιου του εμπνευστή και δράστη της αρπαγής, που φτάνουν κάθε τόσο στη Γαλλία, μεταφέροντας στη Δύση όψεις μιας ιδιαίτερης πολυφυλετικής πόλης της τότε οθωμανικής αυτοκρατορίας. Μέσα στο κλίμα αυτό, η έννοια της πατρίδας, τα ιδανικά του αγώνα για ελευθερία, οι κοινωνικές συμβάσεις και οι ταξικοί διαχωρισμοί, η θέση της γυναίκας και οι απαγορευμένοι έρωτες συνθέτουν την εικόνα μιας άλλης εποχής. Οι μαρμαρωμένες μορφές γίνονται το σύμβολο ενός ξεριζωμού και η συγγραφέας Μαίρη Κόντζογλου ενώνει με δεξιοτεχνία το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον με ένα θέμα επίκαιρο όσο ποτέ, τον ξεριζωμό ενός μνημείου με ανοιχτή ημερομηνία επιστροφής… Ένας φανταστικός διάλογος που εκτυλίχθηκε στο σκοτεινό υπόγειο ενός μουσείου αιώνες πριν, επαναλαμβάνεται με νέα πρόσωπα σε έναν ιδιαίτερο υπόγειο χώρο της Θεσσαλονίκης του σήμερα.
Έτος 833 μ.Χ. Μυστηριώδεις φόνοι συνταράσσουν τη βυζαντινή κοινωνία της Θεσσαλονίκης. Αξιωματούχοι της αυτοκρατορικής αυλής, υψηλόβαθμοι στρατιωτικοί, ανώτατα στελέχη του κλήρου, στυλίτες μοναχοί και άνθρωποι του μόχθου, διαδραματίζουν το δικό τους ρόλο σε μια ιστορία που ανασυνθέτει την εικόνα της πόλης κατά την τελευταία φάση της εικονομαχίας. Ναοί και μοναστήρια, μέγαρα και ταπεινά οικήματα, αγορές και αρχαία ερείπια γίνονται το σκηνικό της δράσης. Μετά από μια περίοδο αβεβαιότητας και σε συνθήκες εύθραυστης σταθερότητας η Θεσσαλονίκη αναλαμβάνει ένα νέο διοικητικό ρόλο. Πτυχές μιας άγνωστης εποχής της πόλης αναδύονται από την αφάνεια, κρυμμένα μυστικά της βυζαντινής κοινωνίας και ίχνη μνημείων που χάθηκαν μέσα στους αιώνες ή διατηρούνται ακόμη έρχονται στο προσκήνιο, αφηγούνται ιστορίες και θυμίζουν σε πολλά σημεία τη σύγχρονη εποχή…
Λογοτεχνία και Θεσσαλονίκη συμβαδίζουν εδώ και αιώνες. Σε μια πόλη που φιλοξένησε όχι μόνο δυνατές πένες, αλλά και γωνιές γεμάτες σκηνικά που ξετυλίγονται μέσα από συναρπαστικές αφηγήσεις, μέσα από κάθε μας βήμα γυρνάμε και μια διαφορετική σελίδα στο αφήγημα της Νύφης του Θερμαϊκού!
